TARİHE YOLCULUK - 2
KARBEAS - HUSEYİN GAZİ
KRİZOHER - BATTAL GAZİ BENZESMESİ

Titus ( Simeon) un yakilmasindan sonra gelisen olaylari anlatmaya devam ediyorum

PAUL

Bu kiyimdan kurtulanlardan bir kismi Paul'un onderliginde Sebinkarahisar'dan batiya dogru kactilar. Tarih kitaplari bunlardan Paulikanlar diye bahseder, sanki o zaman yeni ortaya cikmis sapkin bir Hristiyan mezhebi oldugunu yazar. Halbuki bu insanlar, Hristiyanlik ortaya cikmadan cok onceleri bu topraklarda hayat bulmus o inanisin devami idiler.

TIMOTI MS 718 - 748

Paul'den sonra oglu Timoti bu insanlara 30 yil mursitlik yapti (MS 718-748). Bizans Devleti 730 yilinda Timoti'yi yakalayarak İstanbul'a getirdi, İmparatorun huzurunda Ortodoks Patrigi tarafindan sorguya cekildi. Hristiyan dinini Patrikten daha iyi bilen Timoti, oyle cevaplar verdi ki, din konseyi onu suclayacak bir sey bulamadi. ( 7 asir sonra Osmanli din surasi da sorguya cektigi Seyh Bedreddin'i suclayacak bir sey bulamamis, siyaseten katline karar vermisti). İstanbul'daki yobazligi gorup uykulari kacan Timoti, saliverildikten sonra muritlerini Araplarin egemenligindeki Samsat'a goturdu.

ZEKERIYA VE JOZEF

Timoti oldukten 1 yil sonra MS 749 da Abbasiler, Emevileri devirerek kendi adlari ile anilan hanedani baslattilar. 772 yilinda Abbasiler Samsat'ta yasayanlari Musluman yapma cabasina girisince, topluluk anayurda geri donmek icin harekete gecti.
Timoti'nin oglu Zekeriya ile gidenler yolda Arap askerlerince yok edildiler.
Timoti'nin muridi Jozef ile gidenler Araplari atlatip Konya yakinlarindaki Antiok'a ulastilar.
Jozef burada 780 yilinda oldu.

TAHTACI SERGIUS MS 800 - 834

Sergius 800 - 834 yillari arasinda mursitlik yapti. Bati Anadolu ve Toroslarda inancini yaydi. Yandaslarini Antiok'tan Malatya Arguvan'a goturdu. O kadar cok insani Hristiyanliktan dondurup kendi inancina kazandi ki, Ortodoks Kilisesi ondan "İsa'nin surusunu dagitti" diye soz eder. Yobaz bir Ortodoks tarafindan Arguvan daglarinda odun keserken olduruldu. Hayatini odunculukla kazandigi icin "Tahtaci" olarak anilirdi. Bu toplulugun mursitleri, Hristiyan papazlar gibi bedavadan gecinmez, ilk donem Alevi babalari gibi hayatlarini calisarak kazanirlardi.

Bu cinayetten sonra, guvenlik amaci ile, tek bir murside baglanmaya son verildi. Bir ocak yok edilirse, digerleri devam edebilecekti. Boylece gizlilik derinlestirildi.

KARBEAS MS 843 - 863

Kralice Teodora zamaninda Ortodoks Kilisesi yine katliama basladi. Onbinlerce insan olduruldu. Karbeas, yandaslarini Arap Emirligi sinirlari icindeki Arguvan'a goturdu. Orada eskiden Sergius'un goturdugu inananlar yasamaya devam ediyorlardi. İnananlar, Anadolu'nun her yerinden dalga dalga Arguvan'a goc etmeye basladilar. MS 843.

Karbeas bir ordu kurarak Bizans uzerine akinlara basladi. İnananlar ilk defa silahlaniyorlardi. Karsisinda hep savunmasiz insanlar bulup keyifle katliam yapan Bizans ordusu saskinlik icinde kaldi.

Malatya Emiri'ne pek guvenmeyen Karbeas, merkezini Divrigi'ye tasidi. Orada bir kale yapti. Bu, alinmasi imkansiz bir kale oldu. Cok sarp bir tepede idi. Kaleden Firat nehrine bir inis, bir cikis her biri 2,000 basamak tas kesme iki merdiven vardi ki, kale susuz kalmazdi.
Karbeas, Anadolu'nun bircok yerine akinlar yapti. Bir savasta Bizans bolge valisini oldurdu. 863 tarihinde Ankara yakinlarinda bir savasta oldu.

KRIZOHER MS 863 - 872

Karbeas'in yerine yegeni, damadi ve komutani olan Krizoher gecti. Kralice Teodora'nin oglunu Samsat yakinlarinda yendi. Ankara'yi kusatti. Eskisehir onlerinde Bizans ordusunu yendi. İznik, İzmit ve İzmir'i aldi. Efes'in unlu katedraline atiyla girdi. Vİ. Konstantin zamaninda İstanbul kapilarina dayandi. Merdivenkoy'de Bizans ordusunu yendi.

Merdivenkoy'de Sahkulu Sultan Dergahi vardir. F.W. Hasluck, 19. Yuzyil sonlarinda bu dergah hakkinda Bektasilerin kendisine "bu dergahta Konstantin ile savasan cok eski bir savasci dervis olan Sahkulu'nun yattigini" soylediklerini yazmaktadir.

Buradan anliyoruz ki, Krizoher'in komutanlarindan biri burada yatmaktadir.

Cunku Evliya Celebi, Seyahatname'sinde, Battal Gazi'nin Camlica Tepesi'ne bir karakol kurdugunu yazar. Sahkulu Dergahi da bu tepenin guney yamacindadir.

İmparator İ. Bazil, Divrigi'ye elci gondererek baris istedi ise de baris gorusmeleri sonucsuz kaldi. Bazil, Pullades adli bir haini elde etti. Pullades, Amorium (Afyon) yakinlarinda Zogoloenus Dagi yamaclarinda Bizans ordusu ile savasan Krizoher'e arkadan saldirdi ve Bizanslilar Krizoher'i oldurdu. MS 872.

873 yilinda Divrigi'de cok siddetli bir deprem oldu. Kale yikildi. Halk yikintilar altinda kaldi. Bizans ordusu kaleye saldirdi. Ortodoks askerler kimseyi sag birakmadi. Calti cayi gunlerce kizil akti. Bu olaydan once ve sonra hicbir ordu deprem yikintilari altindaki yarali savunmasiz halka saldirmadi.

KATLIAM VE IKINCI SURGUN

Onceki bolumde gordugumuz gibi, birinci surgun İmparator İV. Konstantin (678-685) zamaninda olmus ve katliamdan sonra bu gizli inanc sahiplerinden yakalananlar Bati Anadolu'da Alasehir civarina ve Balkanlar'da Filibe ve Rodop daglari eteklerine surulmuslerdi.

Simdi de, Divrigi Kalesi dustukten sonra, Bizans askerleri Arguvan, Samsat ve Yukari Firat havzasindaki bu insanlara ait tum yerlesim yerlerini yiktilar, olenler oldu, kacabilenler kacti, yakalananlar İstanbul'a getirilerek iskence ve tehditlerle inanclarindan donmeye zorlandilar. Zor karsisinda inanclarini terk etmis gorulenler Balkanlara, ilk surgunde gonderilenlerin yanina surulduler. (873-874)

UCUNCU SURGUN
Bizanslilar 970 li yillarda sinirlarini yeniden Kuzey Suriye'ye kadar genislettiler ve o bolgeye siginmis olanlardan ellerine gecirdiklerini Balkanlar'a, Filibe'ye surduler. Bu, Bizans eliyle yapilan ucuncu ve son surgun idi. Bizans devlet kayitlari, kacip saklananlarin Kuzey Suriye, Corum, Milet ve Efes'te gorulduklerini yazmaktadir. Tabii bunlar Bizans'in tesbit edebildikleridir.

KAIBEAS - HUSEYIN GAZI
KRİZOHER - BATTAL GAZI BENZESMESI

Askar ata binsem gerek
Derya deniz sursem gerek
Meydanda savassam gerek
Atamdan guvatim vardir.

İnip İstanbul'u alam
Padisahi suya salam
Ayasofya'da bir dem kilam
Boyle bir niyetim vardir.

Hubyar Ayin-i Cem'i

Battal Gazi destanlarinda anlatilan olaylar, Karbeas ve Krizoher'in yaptiklari islerle cakismaktadir. Karbeas Huseyin Gazi olmus, Krizoher de Battal Gazi olmus. Ancak soylencede bazi noktalar degisiklige ugramis.
1
Gercek hayatta, Malatya Emiri, Arguvan Valiligi'ni Karbeas'a vermisti. Destanda ise Huseyin Gazi Malatya'ya Vali olur. Tabii gercek hayatta Malatya'ya vali olan Huseyin Gazi diye bir sahis yok.
2
Gercek hayatta Krizoher Karbeas'in yegeni iken, soylencede Battal Gazi Huseyin Gazi'nin oglu.

3
Gercekte Krizoher Efes Katedrali'ne atiyla girmisti. Soylencede ise Battal Gazi Askar isimli atiyla Ayasofya'ya girmektedir. Ayasofya'ya atla girme diye bir olay gercekte olmadi. Battal Gazi soylencesinin, gercek olaylarin yer, zaman, kisi ismi olarak degistirilmesi ile olustugunu soyleyebiliriz.
4
Battal Gazi Destani'nda anlatilan Huseyin ve Battal Gazilerin Bizanslilari yendigi savaslar, Karbeas'in Bizanslilara karsi carpistigi Sozopetra (837) ve Amorion (838) savaslari basta olmak uzere Karbeas ve Krizoher'in yaptigi savaslardir.
5
Karbeas'in kabri, 863 yilinda Bizans ordusu ile carpisirken oldugu Ankara yakinindaki Huseyin Gazi Tepesi'ndedir. Eylul'un ilk haftasinda buraya gelen Aleviler, semahlar ve deyislerle Huseyin Gazi'yi yad ederler.
6
Krizoher, Eskisehir Seyitgazi ilcesi kuzeyinde Zogolenus Dagi eteklerinde Bizans ordusu ile savasirken olmustu. İste tam burada Turkmen dagi eteklerinde Ucler Tepesi'nin yamacinda Battal Gazi Dergahi bulunmaktadir. Alevi topluluklari yilda bir kez burada toplanarak Hac gorevini yerine getirirlerdi. Buna Hacc-i Ekber (Buyuk Hac) denirdi. Evliya Celebi, yazdigi Seyahatname'sinde, bu dergahta ikiyuzden fazla Alevi dervisinin surekli bulundugunu, gece gunduz gelene gidene candan hizmet ettiklerini anlatir.
7
Haci Bektas-i Veli Velayetnamesi'nde, kutbu, piri ve suyun basi olarak kendisinden 500 yil once bu topraklarda yasamis Battal Gazi 'yi isaret eder.
Velayetname'de masalsi bir anlatim icinde Battal Gazi'nin Eskisehir Seyitgazi ilcesindeki kabrini ziyareti nakledilir. Haci Bektas, Battal Gazi'yi "esselamu aleykum suyun basi" diye selamlar. O anda Battal Gazi'nin kutlu mezarindan "aleykum selam ilim sehrim" diye cevap gelir.
8
Haci Bektas'in yol arkadasi ve dergahin onemli dervisi Hacim Sultan'in Velayetnamesi'nda anlatildigina gore, Haci Bektas ve Hacim Sultan birlikte her yil Battal Gazi Tekkesi'ni ziyaret ederler.
Degerli arastirmaci Baki Oz'e gore:
"Battal Gazi, Anadolu'daki tum Horasan erenlerinin, Rum-Anadolu- Abdallarinin, Kalenderilerin, Haydarilerin, Melamilerin, Babailerin, Ahilerin, Bektasilerin, Alevilerin, İsiklarin, Torlaklarin ve Yenicerilerin ortak 'pir'i olacaktir."
Bektas Veli-Battal Gazi iliskisi uzerinde calismalari ile bilinen İlyas Kucukcan'a gore:
"1.Seyyid Battal Gazi zaviyesi, Kalenderi zaviyeleri icinde en itibarlisi ve en ust duzeyde olanidir
2.Cuma gunleri burada buyuk ayinler yapildigi gibi, her yil Kurban Bayraminda Hacilar Bayrami adiyla yapilan ve Haci Bektas-i Veli tarafindan tesis edildigi bilinen buyuk ayine tum Kalenderi onderleri ve kalabalik topluluklar katilirdi.
3.Haci Bektas-i Veli basta olmak uzere tum Kalenderiler ve diger onderler Seyyid Battal Gazi'yi en buyuk pir olarak kabul ederlerdi.
4.Zaviyedeki seyhe Azam (Azim) Baba, yilda bir yapilan buyuk ayine de Hacc-i Ekber (Buyuk Hac) denirdi."

9
Alevi ozanlarinin nefeslerinde de Battal Gazi, Alevi yolunun gercek ulusu olarak ifade edilmistir.
Seyyid Battal Gazi bizim ulumuz
Gul Abdal'a dustu yine yolumuz
Erenlere ayan iste halimiz
Tutustu yuregim aslan elinden
    Koroglu 1690 - 1763
    Akoren Koyu, Zara
10
Huseyin ve Battal Gazilerin Divrigi'de de makamlari vardir. Ayrica komutanlarinin da turbeleri vardir. En onemlisi Cogi Baba (Kara Colu Baba, Cog Baba) adiyla bilinir. Bir makami Sivas- İmranli Cogi Baba Koyu'nde, digeri Sarkisla Alman Cermigi Koyu karsisindaki bir mezradadir. 3 Temmuz'da Aleviler bu makamlari ziyaret ederler.
11
Karbeas ve Krizoher'in yasamlari ve savaslari 4 ayri soylenceye konu olmustur
A- Arap halk destani Delhemna : Bu destanda Karbeas ve Krizoher, adi Abdullah olan bir Emevi komutani olarak anlatilir. Alevilerin bir Emevi komutanini ululastirip "ustun pir" olarak tanimalari mumkun olmadigina gore, bu soylence inandirici degildir.
B- Bizans destani Digenis Akritas : Digenis iki soylu anlamindadir. Akritas ise baglama calip nefesler soyleyen savasci sinir boyu halkina Bizanslilarin verdigi isimdir. Bu destanin kahramani Bizanslilara ve Araplara karsi savasir. Bu destan gercege daha yakindir, cunku Karbeas ve Krizoher, Akritas denilen sinir boyu halkindan biri olarak gosterilmistir. Bu destanda Hristiyan ve Ortodoks ogeler yoktur.
C- Ermeni destani Sassunlu David : Bu efsanenin kahramani ve onemli kisileri hep Ermenidir. David'in yaptigi isler Karbeas ve Krizoher'in yaptigi islerdir. Bizans devlet kayitlarinda Karbeas ve Krizoher sapik inanc sahibi sinir halkindan gosterilmistir, Ermeni olsalardi Bizans devlet kayitlari bunu boyle yazardi. Dolayisiyla Hristiyan Ermenilerin Karbeas ve Krizozer'i Ermeni David olarak gostermeleri inandirici degildir.
D- Battal Gazi Destanlari : Arguvan, Malatya ve Divrigi kaynaklidirlar. Battalnameler, yapisi ve anlatimi bakimindan destansal Turk halk hikayelerine benzemez. Kadin erkek tipleri ve inanc motifleri Anadolu kokenlidir.

12
Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Battal Gazi, 8. yuzyilda yasadigi tahmin edilen ve hakkinda cesitli inanislar birakmis bir liderdir. Farkli kaynaklarda etnik kokeni Turk, Arap veya Anadolu yerli halkindan olarak belirtilmistir. Battal Gazi, Malatya'da dogmustur. Dogdugu ve yasadigi evin yeri halen mevcuttur. Yikinti halinde korunmaktadir. Uzun yillar halka yemek dagitilan hayrat yeri olarak kullanilmistir. Evliya Celebi seyahatnamesinde bahsedilmektedir.
Battal Gazi hakkinda bugune ulasabilmis kaynaklar sadece mesnevi tarzi yazilmis, birbirini hem destekleyen hem de celisen olgular iceren destanlar ve halkin hafizasinda kalmis olan bilgilerdir.

- Sayfa 10 -
13
http://www.t-k-p.org/alevilik/artf-4.htm
İsmail Kaygusuz
Yine bu donemde Paulikien'ler (Polikyenler) Firat'in dogusuna, kivrim yaptigi Bizans arazisine yerlesmisler ve Malatya emiri ile dostluk iliskisi icinde bulunuyorlardi. Bizans'in Anadolu eyaletlerine (Thema'lara) akinlar yapip, yagmalarla yasiyorlardi.
İlk onceleri, Emir'in onlara bagislamis oldugu Arguvan'a yerlesen Paulikienler, onderleri Karbeas'in yonetiminde 845 yillarinda Tephrike (Divrigi) kalesinde, tam asker ruhlu bir devlet merkezi kurdular. Bu, Muslumanlar icin 856, 859, 861 yillarindaki Bizans saldirilari sirasinda hazir guc oldu. Ancak sinir boylari otonomizminin ozelligi olarak, Paulikienler 863'deki Emir Omer İbn Abdullah'in olumu ve Muslumanlarin yenilgisiyle sonlanan buyuk sefere katilmadilar. (Alain Ducellier, agy, s.134. Kars.: Georg Ostrogorsky, Ceviren: Fikret İsiltan, Bizans Devleti Tarihi, Ankara-1981, s.195 ve 207)
Not: İsmail Kaygusuz bu yazisinda Battal Gazi'yi Hz. Ali sulalesinden olup Malatya'ya yerlesmis bir Arap olarak gostermektedir. Hatta soy agaci bile vermis. Bu da Alevilerin kendi soylarini Hz. Ali'ye baglama amaciyla uydurduklari bir secere.

14
http://www.dogankoyu.com/alevilik/yazi/seyyid%20battal%20gazi.html
Seyyid Battal Gazi, Pavlikianlar doneminde yasadigi kaynaklardan bilmekteyiz. Avasim bolgesi denen Bizans-Arap sinir hattinda; "ozellikle Malatya ve Sivas arasindaki daglarda gocebe olarak yasayan ve hayvanlarinin urunu ile gecimlerini saglayan, cogu zaman muslumanlarin yaninda, hiristiyanlara karsi savasan Pavlikienler yasamaktaydilar."(13)
Seyyid Battal Gazi'nin 740 yilinda Emevilerle Bizanslilarin Akroinon (Seyyid Gazi İlcesi) sehid dustugunu destanlardan ogrenmekteyiz ki, olum tarihi gercekci degildir. Elliyi askin Battal Gazi Yasam oykusunde dogum ve olum tarihleri celiskilidir. Anlatilan tarihsel olaylara denk dusmemektedir. Bu nedenle destan ve efsanelerde gecen tarihler, bilimsel tarih metodolojisine uymamaktadir. Malatya tarihcisi Mevlut Oguz da Battal Gazi'nin olum tarihini 740 olarak kabul ederek yanilgiya dusmektedir. (14)
Dr. Hasan koksal ise, Malatya (Meliten)'de gecen tarihsel kisi tahlillerinden sonra su kanaate variyor: "Seyyid Battal'in yasadigi cag, henuz kesinlik kazanmamistir."(15)
Halbuki, Dr. İsmail Kaygusuz, "Seyyid Battal Gazi, Abbasi Halifesi adina Malatya Valisi Omer bin Abdullah'in da katildigi Sozopetra (837), Amorion (838) ve daha bircok sinif savaslarinin kahramanidir." demektedir.(16)
Battalnamelerden cikaracagimiz tarihsel kesit ile Veli Baba Menakibnamesi (17) seceresinden, Battal Gazi'nin yasadigi cag belirlenmektedir. Tahmini olarak 8. yy. İle 9. yy. Arasindaki 150 yillik bir donemi kapsamaktadir ki; Battal Gazi'nin 150 yillik bir omrude olasidir. Bu bolgede uzun omurlu insanlarin yasadigini bilmekteyiz.
- Sayfa 11 -
Daha onceki Bizans'a yonelik Malatya merkezli saldiri hareketlerini Halife Mutasim adina Turk komutan Afsin yonetmistir. Bizans İmparatoru Theophilos (829-842)'un ordularini yenen Turk komutan Afsin'le birlikte Battal Gazi ve babasi ile amcasininda savasta komutan olarak gorev aldiklari kanaatindeyiz. Cunku Battalnamelerde, 20 yil boyunca iki Abbasi Halifesinin ordularini yenen ve Bagdat'i tehdid eden BABEK'i, Battal Gazi'nin oldurdugunu belirtmektedir. Seyh Hasanli Ozan Kul Huseyin, "Battal Gazi Destani" adli alti dortluk siirinde "Babik'in gozunu oydu cikardi" demektedir ki, destan ve siirde anlatilan Babek Olayi ile Battal Gazi'nin bir ilgisi yoktur. Turk komutan Afsin, Babek'i yakalayarak 837 yilinda astirmistir. Abbasi ordusu icinde guclenen Afsin'i de Halife kendisine rakip gordugunden 838'de ortadan kaldirmistir. Babek ordusunda cok sayida Turk'un olmasi ayrica halife ordusundan Noktay Komutasinda yirmibin Turk'un katilmasi ve bu Turk askerler bir bolumunun, Bizans ordusuyla birlikte, Sozopetra savasinda Arap ordusundaki Turk'lere ve Battal Gazi'ye karsi savasmalari, Battalname'ye ve siire Babek olarak girmis olabilir. Cunku iki tarafta da carpisan Turklerdir ki soylencelerin cogu birbirine karistirilmistir. Bu Turklerin cogunlugu Malatya bolgesine yerleserek Pavlikianlarla karisarak, İslamin Heterodoksi yanini secerek, Battal Gazi'yi de Veli bilip Pir kabul ederek Cem eylemislerdir.
15
Yukaridaki 12, 13 ve 14. bolumlerde verdigim arastirmacilarin da tespit ettigi gibi, Battal Gazi hakkinda cesitli kaynaklarin verdigi bilgiler celiskilidir, bilimsel tarih metodolojisine uymamaktadir. Bazi arastirmacilar bu bilgileri uzlastirmak icin Battal Gazi'yi 150 yasinda savasa girmis gostermekten baska care bulamamislardir. Ancak Turklerin cogunlugunun Malatya bolgesinde Paulikianlarla (Bizans'in sapik dedigi eski din sahipleri ile) karistigini ve Heterodoks İslami (Aleviligi) sectiklerini bir arastirmaci tespit etmistir. Aslinda burada "sectikleri" degil, "olusturduklari" demek gerekirdi. Cunku Alevilik eskiden yoktu ki onu secsinler, burada, eski din sahiplerinden aldiklari bilgileri de kullanarak, Orta Asya'dan getirdikleri dinsel tapinma sekillerini (samah vs..) İslamiyet inanci altinda devam ettirebilmek icin Alevilik denilen ogretiyi zaman icinde kurumsallastirdilar. (Onceleri Alevilik diye bir adlandirma yoktu, bunlara Kizilbas Turkmenler denirdi. Alevilik adlandirmasi benim bilgilerime gore son 200 yillik bir olaydir). Anadolu'da eskiden beri yasamakta olan eski din sahipleri de, Turkler icinde eridiler. (Belki onlar da, cok eski devirlerde Anadolu'ya gelmis ve samah yapan, dillerini unutmus Turklerdi ve benzer dinsel torenleri yeni gelen Turklerde de gorunce kolayca onlarin icinde eridiler. Bu konu tarihciler tarafindan arastirilmalidir. Riza Zelyut'un son kitabi 'Yabanci Kaynaklara Gore Turk Kimligi' yararli olabilir. Ben henuz okumadim. Okuduktan sonra yorum yapacagim)
16
Aleviligi Hz.Ali ve 12 imamlara baglamak isteyenlerin urettikleri Alevi tarihi icine Battal Gazi'yi (Yani Krizoher'i) yerlestirmek, tarih dizini acisindan olanaksizdir. Cunku onun yasadigi cagda 12 imamlardan kimileri henuz dogmamislardi. Bu nedenle Battal Gazi'yi Aleviligin disina tasimak ve zaman icinde unutturmak esas politika haline getirildi. Cunku Battal Gazi olayi eselendikce Krizoher'e ulasilacak ve Aleviligin bu eski Anadolu dininden aldigi bazi seyler de oldugu anlasilacakti. (Erdogan Cinar, Aleviligin Kayip Bin Yili 325-1325, Kalkedon Yayinlari)